دانلود پایان نامه ارشد روانشناسی بررسی فرسودگی شغلی دبیران زن

دانلود پایان نامه ارشد روانشناسی بررسی فرسودگی شغلی دبیران زن مراکز پیش دانشگاهی شهر تهران 

 

فهرست مطالب

فصل اول

1-1- مقدمه ........................................................................................................... 2

1-2- بیان مسأله..................................................................................................... 3

1-3- اهمیت مسأله............................................................................................... 4

1-4- اهداف تحقیق.............................................................................................. 5

1-4-1- هدف کلی تحقیق................................................................................... 5

1-4-2- هدف جزئی تحقیق................................................................................ 5

1-5- سؤالات تحقیق............................................................................................ 6

1-6- تعاریف متغیرها........................................................................................... 7

1-7- تعاریف عملیاتی.......................................................................................... 9

فصل دوم

2-1- مقدمه.......................................................................................................... 11

2-2- فرسودگی شغلی........................................................................................ 11

2-3- رویکردهای مختلف به فرسودگی شغلی................................................ 14

2-3-1- رویکرد بالینی ...................................................................................... 14

2-3-2- رویکرد روان شناختی – اجتماعی..................................................... 16

2-3-3- رویکرد تبادلی....................................................................................... 17

2-3-4- مدل کاپنر.............................................................................................. 19

2-4- رویکرد ساختاری...................................................................................... 20

2-4-1- سازمان................................................................................................... 21

2-4-2- جو سازمانی.......................................................................................... 21

2-4-3- تئوری سیستم های اجتماعی و جو سازمانی.................................... 22

2-4-4- جو سازمانی و روابط سازمانی............................................................ 23

2-4-5- شاخص های جو سالم سازمانی......................................................... 24

2-4-6- بهداشت روانی..................................................................................... 25

2-4-7- روحیه.................................................................................................... 26

2-4-8- ویژگی های مدرسه سالم.................................................................... 26

2-5- مراحل فرسودگی شغلی........................................................................... 27

2-5-1- ماسلاچ.................................................................................................. 27

2-5-2- پستونچی............................................................................................... 28

2-5-3- مراحل فرسودگی شغلی معلمان (ساراسون)..................................... 30

2-6- عوامل فرسودگی شغلی............................................................................ 30

2-7- نشانه های فرسودگی شغلی.................................................................... 33

2-8- عوارض فرسودگی شغلی......................................................................... 34

2-9- استرس شغلی............................................................................................ 34

2-9-1- منابع استرس شغلی............................................................................. 35

2-9-2- ارتباط استرس شغلی با تحلیل رفتگی............................................... 37

2-10- تحلیل رفتگی وشخصیت....................................................................... 41

2-10-1- تحلیل رفتگی و شغل آموزگاری...................................................... 43

2-11- فشار روانی.............................................................................................. 45

2-11-1- آثار تخریبی فشار روانی در تدریس............................................... 46

2-11-2- راههای کاهش فشار روانی معلمان................................................. 46

2-12- پیشینه پژوهش........................................................................................ 48

2-12-1- تحقیقات داخلی................................................................................. 48

2-12-2- تحقیقات خارجی............................................................................... 54

فصل سوم

3-1- طرح تحقیق................................................................................................ 58

3-2- جامعه آماری.............................................................................................. 58

3-3- متغیر مستقل و وابسته............................................................................... 58

3-4- روش نمونه گیری ................................................................................... 58

3-5- ابزار اندازه گیری....................................................................................... 59

3-6- پایایی و روایی تحقیق.............................................................................. 59

3-7- ابزار تجزیه و تحلیل داده ها.................................................................... 59

فصل چهارم

4-1- مقدمه.......................................................................................................... 61

4-2- تجزیه و تحلیل داده ها ........................................................................... 62

فصل پنجم

5-1- مقدمه.......................................................................................................... 85

5-2- بحث ونتیجه گیری .................................................................................. 85

5-3- پیشنهادها.................................................................................................... 91

5-4- محدودیتها.................................................................................................. 91

منابع.............................................................................................. 92

فهرست جداول

جدول 4-1 – توزیع فراوانی مرتبط با متغیر سن دبیران................................. 62

جدول 4-2 – توزیع فروانی مرتبط با متغیر میزان تحصیلات دبیران............ 64

جدول 4-3 – توزیع فروانی مرتبط با متغیر تعداد سالهای تدریس دبیران... 66

جدول 4-4 – توزیع فروانی مرتبط با متغیر تعداد سالهای تدریس در پیش دانشگاهی 68

جدول 4-5 – توزیع فروانی مرتبط با متغیر نوع درس مورد تدریس........... 70

جدول 4-6 آمار توصیفی مرتبط با بررسی وضعیت مولفه خستگی عاطفی.. 72

جدول 4-7 آمار توصیفی مرتبط با بررسی وضعیت مولفه مسخ شخصیت... 72

جدول 4-8 آمار توصیفی مرتبط با بررسی وضعیت مولفه عدم موفقیت فردی73

جدول 4-9 بررسی وضعیت موجود دیدگاه دبیران نسبت به خستگی عاطفی74

جدول 4-10 بررسی وضعیت موجود دیدگاه دبیران نسبت به مسخ شخصیت76

جدول 4-11 بررسی وضعیت موجود دیدگاه دبیران نسبت به عدم موفقیت فردی 78

جدول 4-12 بررسی مقایسه ای فرسودگی شغلی با تأکید بر سطوح سنی... 80

جدول 4-13 بررسی مقایسه ای فرسودگی شغلی با تأکید بر مدرک تحصیلی81

جدول 4-14 بررسی مقایسه ای فرسودگی شغلی با تأکید بر تعداد سالهای تدریس 82

جدول 4-15 بررسی مقایسه ای فرسودگی شغلی با تأکید بر تعداد سالهای تدریس در پیش دانشگاهی............................................................................................................................... 84

جدول آزمون تعقیبی LSD مرتبط با جدول 15.............................................. 85

جدول 4-16 بررسی مقایسه ای فرسودگی شغلی با تأکید بر نوع درس مورد تدریس (نوع تدریس)............................................................................................................................... 86

فهرست نمودارها

نمودار 4-1 نمودار مرتبط با توزیع فراوانی جدول شماره 1.......................... 63

نمودار 4-2 نمودار مرتبط با توزیع فراوانی جدول شماره 2.......................... 65

نمودار 4-3 نمودار مرتبط با توزیع فراوانی جدول شماره 3.......................... 67

نمودار 4-4 نمودار مرتبط با توزیع فراوانی جدول شماره 4.......................... 69

نمودار 4-5 نمودار مرتبط با توزیع فراوانی جدول شماره 5.......................... 71

فصل اول

طرح پژوهش

1-1 مقدمه

با پیچیده تر شدن روز افزون جوامع امروزی رسالت سازمانها برای برآوردن انتظارات جوامع حساس تر و مهم تر می شود. با توجه به حساسیت سازمان آموزش و پرورش برای دستیابی و اجرای موفقیت آمیز هر فعالیت آموزشی افزون بر منابع مالی، وسایل و فناوری، وجود نیروی انسانی سالم و متعهد، نقش اساسی را ایفا می کند. به عبارت دیگر تعهد کاری و واکنش عاطفی فرد نسبت به کار و همچنین بالا بودن سلامت روانی میزان تولید و قابلیت کار را بالا می برد. گرین هاو( 1974) ، به نقل از( محمدی 1385 )

نخستین بار فروید نبرگر (1974 ) فرسودگی شغلی را تعریف کرده است. فرسودگی شغلی پدیده ای عمومی و فراگیر است که از کنش متقابل فرد با محیط کار ناشی می شود و نتیجه آن از دست دادن انگیزه، اشتیاق، انرژی، و کاهش عملکرد در زندگی است. فرسودگی شغلی فقط به منزله خستگی و فشار ناشی از کار نیست، بلکه به سبک کلی زندگی فرد و ساعتهای بیداری او نیز سرایت می کند. هرشن سن و پاور( 1975 )، به نقل از( محمدی 1385 )

فرسودگی کاری در حقیقت آن نوع از فرسودگی روانی است که با فشارهای روانی یا استرسهای مربوط به شغل و محیط کار توام گشته است. این اختلال در میان انواع مشاغل مدرسان و یاری دهنده هایی نظیر مشاوران، مددکاران اجتماعی، پزشکان، پلیس، پرستاران مشاهده شده و با محرکهای تنش زایی مانند داشتن مراجعان بیش از حد در یک زمان ، نداشتن وقت کافی و فقدان حمایت یا قدردانی مرتبط است.

با توجه بر اهمیت فرسودگی شغلی در این مقاله سعی بر آن است پدیده فرسودگی شغلی تبیین و سپس مراحل ابتلا به آن مشخص شود. آنگاه در زمینه پیامدهای روان شناختی و سازمانی فرسودگی شغلی بحث و در پایان آزمون فرسودگی شغلی مربوط به معلمان این مقطع به منظور سنجش و ا ندازه گیری این پدیده در بین دبیران زن مقطع پیش دانشگاهی شهر تهران انجام خواهد شد.

1- 2بیان مساله

اخیرا روشن شده است که در بعضی مواقع معلمان دچار احساسی موسوم به فرسودگی شغلی می شوند.فرسودگی شغلی موجب از کار افتادگی می شود و اگر در مراحل اولیه آن شناخته شود به راحتی قابل درمان است.

براساس تحقیقات انجام شده کارکنان حرف خدمات اجتماعی از اولین کاندیداهای فرسودگی شغلی محسوب می شوند. محققین این مساله را ناشی از مواجهه هر روزه این افراد با شرایط استرس و فقدان شرایط مثبت در محیط کار می دانند، از این رو پرستاران، معلمین، مشاوران، روان شناسان،مددکاران اجتماعی، افرادپلیس و کارکنان سرویس های بهداشتی جزء افرادی هستند که در معرض فرسودگی شغلی قرار می گیرند. نیری( 1379) ، به نقل از( حسنی 1381 )

شایان ذکر است که دوره پیش دانشگاهی بواسطه اهمیت آن،دوره حساسی هم برای دبیران و هم برای دانش آموزان است و اهمیت آن به لحاظ فشار زمانی، محتوای زیاد، و آماده نمودن دانش آموزان برای کنکورمی باشد.

اگرچه دبیران در هر مقطع ممکن است فشارهای روانی و جسمانی ناشی از کار را تحمل نمایند امادوره پیش دانشگاهی بدلیل شرایط خود ممکن است نشانه های بیشتری را بر دبیران این دوره تحمیل نماید و در نتیجه موجب فرسودگی شغلی شود. بر این اساس این تحقیق بر آن است تا فرسودگی شغلی دبیران زن مقطع پیش دانشگاهی را در شهر تهران مورد بررسی قرار دهد و در صورت وجود چنین فشارهایی راههایی برای حل این مساله ارائه دهد تا با برطرف نمودن شرایط مشکل زا بتوان محیط بهتری برای دبیران فراهم نمود تا وظایف خود را به خوبی انجام دهند.

1- 3 اهمیت مساله

در جهان امروز توانمندی، قدرت اقتصادی و رفاه هر کشوری در گرو استفاده بهینه از امکانات، منابع و نیروی انسانی آن کشور است.در این راستا هر چه نیروی کار شایسته تر و کارآمد تر باشد پیشرفت و توفیق آن کشور در عرصه های گوناگون اقتصادی و اجتماعی بیشتر خواهد بود. قابل ذکر است، کار آمدی هر فرد به عواملی گوناگون مانند استعداد، هوش، انگیزش، کیفیت ابزار کار مورد استفاده، آموزش و تخصص مورد نیاز، شرایط محیط کار، ملاحظات خستگی زدایی و ......بستگی دارد. اهمیت شناخت شیوه های خستگی زدایی بدین منظور است که با راهکارهای مناسب بتوان از فرسودگی و خستگی بیشتر پیشگیری کرد و این عارضه را در صورت بروز فرسودگی درمان نمود.

در بررسی این عارضه فرسودگی باید بر این نکته آگاه بود که خستگی همانا پیامد کار مداوم و یکنواخت است که با استراحت آثار آن تدریجا از بین می رود اما نشانه های بیماری فرسودگی شغلی متعدد است و نباید این نوع خستگی را با خستگی های معمولی و زودگذر اشتباه نمود.

یکی از مشکلات افراد مبتلا به فرسودگی ناشی از کار،این است که، ازناراحتی جسمی رنج
می برند، قدرت آنان برای کار کردن کاهش می یابد و بیشتر اوقات خسته و ناتوان هستند.

و نشانه های فیزیولوژیکی مانند سردردهای مکرر، تهوع،اختلال در خوابیدن و تغییر عادات مربوط به غذا خوردن(مانند از دست دادن اشتها) دارند.

مشکل دیگر این افراد فرسودگی هیجانی است.افسردگی، احساس درماندگی و نیز احساس به دام افتادن در کار و شغل خود، بخشی از مشکلات هیجانی آنهاست.افراد گرفتار خستگی شغلی غالبا دچار فرسودگی نگرشی نیز هستند.این افراد نسبت به دیگران بد گمان می شوند، این تحلیل در آنان ایجاد می شود که با دیگران بیشتر مانند یک شیء رفتار کند تا به عنوان یک انسان و ضمنا نسبت به آنان نیز نگرشی منفی پیدا می کنند. افرادی که دچار فرسودگی شغلی هستند این تمایل را پیدا می کنند که خود یا شغلی که به عهده دارند، سازمان محل کار خویش و یه طور کلی زندگی خود را بی اعتبار جلوه دهند، و این احساس را پیدا می کنند که پیشرفت شخصی آنها کند است،و به این نتیجه می رسند که در گذشته نیز قادر نبوده ا ند، پیشرفت شخصی زیادی داشته باشند و می پندارند در آینده نیز پیشرفت نخواهند داشت.

برای فائق آمدن بر این مشکلات باید با استرس های روانی و فرسودگی شغلی مقابله کرد. اهمیت پژوهش حاضر در این است که ابعاد مختلف فرسودگی شغلی را دربین دبیران مقطع پیش دانشگاهی شهر تهران روشن می کند و سعی در ارائه راههایی برای کنار آمدن با آن دارد.

1-4 هدف کلی تحقیق

بررسی فرسودگی شغلی دبیران زن مراکز پیش دانشگاهی دولتی شهر تهران در سال تحصیلی 87- 86 می باشد.

1-4-1 اهداف جزئی تحقیق

- تعیین رابطه بین سن و فرسودگی شغلی دبیران زن مراکز پیش دانشگاهی دولتی می باشد.

- تعیین رابطه بین میزان تحصیلات و فرسودگی شغلی دبیران زن مراکز پیش دانشگاهی دولتی می باشد.

- تعیین رابطه بین تعداد سالهای تدریس و فرسودگی شغلی دبیران زن مراکز دولتی پیش دانشگاهی می باشد.

- تعیین رابطه بین تعداد سالهای تدریس در پیش دانشگاهی و فرسودگی شغلی دبیران زن مراکز دولتی پیش دانشگاهی می باشد.

- تعیین رابطه بین نوع ماده درسی و فرسودگی شغلی دبیران زن مراکز پیش دانشگاهی دولتی شهر تهران می باشد .

1-5 سوالات تحقیق

- آیا تدریس در دوره پیش دانشگاهی موجب فرسودگی بیشتر می شود ؟

- آیا بین سن و فرسودگی شغلی دبیران زن مراکز پیش دانشگاهی دولتی شهر تهران ارتباط وجود دارد ؟

- آیا بین میزان تحصیلات و فرسودگی شغلی دبیران زن مراکز پیش دانشگاهی دولتی شهر تهران ارتباط وجود دارد ؟

- آیا بین تعداد سالهای تدریس و فرسودگی شغلی دبیران زن مراکز پیش دانشگاهی دولتی شهر تهران ارتباط وجود دارد ؟

- آیا بین تعداد سالهای تدریس در دوره پیش دانشگاهی و فرسودگی شغلی دبیران زن مراکزپیش دانشگاهی دولتی شهر تهران ارتباط وجود دارد ؟

- آیا بین نوع ماده درسی و فرسودگی شغلی دبیران زن مراکز پیش دانشگاهی دولتی شهر تهران ارتباط وجود دارد؟

1-6 تعاریف متغیرها

1- معلم یا دبیر: در این تحقیق منظور فردی است که در مراکز یا یک مرکز پیش دانشگاهی دولتی دخترانه به تدریس یک یا چند ماده درسی به دانش آموزان می پردازد. (شیرازی، 1378 ،ص11 )

2- مقطع پیش دانشگاهی : این دوره که به عنوان حلقه اتصال آموزش متوسطه و آموزش عالی به مدت یک سال تحصیلی در نظام جدید آموزش متوسطه پیش بینی شده است و به موارد زیر می پردازد :

_تعمیق و گسترش آنچه که دانش آموز در دوره سه ساله دبیرستان فرا گرفته است.

_آماده شدن برای ورود به دانشگاه

_تعمیق آموزش دروس تخصصی دوره دبیرستان

_فراهم آوردن زمینه مناسب و آمادگی لازم جهت ادامه تحصیل در دوره های آموزش عالی

_هدایت دانش آموزان به دوره های آموزش عالی مطابق با استعداد و علاقه آنها

_فراهم آوردن زمینه مناسب برای شکوفایی خلاقیت و افزایش معرفت علمی و فرهنگی دانش آموزان. ( بروج و ندیمی ،1377 ، ص 215 و230 )

3- تعریف فرسودگی شغلی[1]

فرسودگی شغلی کاهش قدرت سازگاری فرد با عوامل فشارزاست و سندرمی است مرکب از خستگی جسمی و عاطفی که منجر به ایجاد خود پنداری منفی در فرد، نگرش منفی نسبت به شغل، و فقدان احساس ارتباط با مراجعان به هنگام انجام وظیفه گردد. در تعریفی دیگر فرسودگی یک فرد نتیجه فشار کاری است که منجر به سازگاری ناهنجار و اجرای کار نامرغوب می شود . تانگ و ینگ( 1999) ،به نقل از( سانبول 2003) فرسودگی به عنوان یک تجربه روانشناسی منفی که واکنش به استرس کاری مرتبط می باشد تعریف شده است. دوتسچ (1984)، راتلیف(1988) ، به نقل از( سانبول 2005 ) در تعریفی دیگر از پا درآمدن از رمق افتادن، از پاافتادگی، بی حالی ، سستی و رخوت متصدی شغل است. و نوعی پاسخ فرد به عوامل فشارزای میان فردی در محیط کار باشد که طی آن تماس بیش از ظرفیت متصدی شغل با دیگران، باعث ایجاد تغییراتی در نگرشها و رفتار وی نسبت به آنان می شود. (ساعتچی، 137، ص 216و217)

این سندرم ممکن است فرد را به سوی انواع بیماریهای روانی و جسمانی سوق دهد و شامل مولفه های زیر است: خستگی عاطفی، مسخ شخصیت، فقدان موفقیت فردی.

4- خستگی عاطفی:[2]

منظور از تحلیل عاطفی و جود احساساتی است که در آن شخص نیروهای هیجان خود را از دست داده است و قادر به برقراری روابط عاطفی با دیگران نیست( گرگری ،1374،ص92 )، و احساساتی از عاطفی بودن در برخورد زیاد با مردم است. (دمیرل و توکتامیس و سزر 2005 )

5- مسخ شخصیت:[3]

این مولفه به پاسخ های غیر احساسی و خشن نسبت به مراجعان و همکاران مربوط است.افراد با سندرم فرسودگی احساسات منفی همراه با سرزنش دیگران را دارند ( گرگری ، 1374، ص 92)، و نگرش منفی یا واکنش بی عاطفه به طرف مردم است. (دمیرل و توکتامیس و سزر 2005)

 

6- فقدان موفقیت فردی:[4]

این افراد از تلاش های حرفه ای خود برداشتهای منفی دارند،احساس می کنند در شغل خودشان پیشرفتی ندارند و کار و تلاش و حرفه نتایج مثبت به همراه ندارد(گرگری ، 1374، ص92 )، و تنزل صلاحیت در دستیابی به موفقیت در کار با مردم است. ( دمیرل و توکتامیس و سزر 2005 )

1-7 تعریف عملیا تی متغیر ها

در این تحقیق خستگی عاطفی به عنوان یکی از مولفه های فرسودگی با سوالات شماره ( 3، 9، 16، 12، 19،24، 13، 21، 14، 23 ) سنجیده می شود.

مسخ شخصیت ، مولفه دیگر فرسودگی شغلی با سوالات شماره (20 ، 6 ، 7، 11، 17، 28، 22، 30 ) سنجیده می شود .

فقدان موفقیت فردی ، مولفه دیگر فرسودگی شغلی با سوالات شماره ( 1، 2، 5 ، 8 ، 10، 4، 29، 18، 15، 25، 26، 27 ) سنجیده می شود.

1مقدمه

این فصل شامل دو بخش می باشد . در بخش اول مباحثی پیرامون فرسودگی شغلی معلمان و در بخش دوم به بحث درباره پیشینه پژوهش پرداخته خواهد شد . فرسودگی شغلی اصطلاحی است که برای (Job burnout) و ( Work burnout) پیشنهاد شده است .

حرفه معلمی و تدریس از جمله مشاغل پر استرس ویژه ذکر شده است . حقوق ناکافی ، عدم وجود والدین و مدیران حمایت کننده از جمله جنبه های منفی و عوامل فشارزا برای معلمان است . سلامت روانی افراد یکی از ویژگیهای مهم در روانشناسی سازمانی است . یکی از قشرهای جامعه که باید به سلامت روانی آن اندیشید ، معلمان مدارس هستند .

به وجود آوردن شرایط آرمانی فرهنگی که زمینه تفکر و پژوهش در آن فراهم شود و فرایند یاددهی و یادگیری به طور مطلوب صورت پذیرد، مستلزم آن است که معلمان از روحیه ای شاداب و قوی برخوردار باشند و حداقل مشکلات و سختیها را در زندگی شغلی و اجتماعی داشته باشند . معلمان با استرسهای گوناگون مواجه اند . از نتایج این استرسها بروز فرسودگی شغلی در میان آنان است که تاثیر نامطلوب در سازمان ، خانواده و زندگی اجتماعی و فردی بر جای می گذارد .

2-2 فرسودگی شغلی

کار صرف نظر از تامین مالی ، می تواند برخی از نیازهای اساسی آدمی نظیر تحرک روانی و بدنی ، تماس اجتماعی ، احساسات خود ارزشمندی ، اعتماد و توانمندی را ارضا کند .

با وجود این ، کار می تواند منبع فشار عمده ای نیز باشد . پاول( 1998) ، به نقل از( مقدم و طباطبایی 1385 )

ممکن است یک شغل رضایت بخش به مرور زمان به منبع نارضایتی تبدیل شود و شخص را در جهت فرسودگی شغلی سوق می دهد . راس و آلتمایر( 1998) ، به نقل از(مقدم و طباطبایی ،1385 )

فرسودگی شغلی واژه ای برای توصیف دگرگونی های نگرش ، روحیه ، رفتار ، در جهت منفی و رویارویی با فشارهای روانی مربوط به کار است . این فرسودگی بیشتر در مشاغلی پدید می آید که افراد میزان زیادی از ساعات کاری را در ارتباط نزدیک با سایر مردم می گذرانند . بهنیا (1379)، به نقل از( مقدم و طباطبایی ، 1385 )

ماسلاچ و اسچاوفلی و لیتر 2001 فرسودگی را به عنوان یک سندرم روان شناسی با سه بعد مشخص می کند . خستگی عاطفی که شامل استرس ، تهی شدن از عاطفه شخصی و توان بدنی
می باشد . دگرگونی شخصیت که شامل افسردگی ، کناره گیری بیش از اندازه و بی تفاوتی نسبت به کار می باشد . فقدان کار آیی که شامل احساس سودمندی و کار آیی کم ، احساس بی کفایتی می باشد . حجم کار زیاد ، ناکافی بودن کنترل و استقلال عمل روی فعالیتها ، فقدان پاداش فراخور کار فرد ،که این پاداش می تواند گاه جنبه مادی وگاه جنبه اجتماعی داشته باشد. ، نداشتن روابط اجتماعی و ارتباط مثبت و همدلی با همکاران ، تبعیض در محیط کار، فقدان انصاف و احساس بدگمانی در محل کار ، جو بسته و ناسالم و تعارض ارزشها از عوامل موثر در فرسودگی شغلی است . (ماسلاچ 2001 )

اسپکتور( 2001) به نقل از ( عنوان کرد معلمانی که از فرسودگی شغلی رنج می برند از لحاظ هیجانی خسته اند ، انگیزه آنها در کار کم است و ا نرژی و شور و هیجان ا ندکی برای انجام دادن کار دارند . فرسودگی شغلی نه فقط در زندگی حرفه ای معلمان تاثیر دارد ، بلکه زندگی شخصی و اجتماعی او را نیز تحت تاثیر قرار می دهد .

معلمان فرسوده نسبت به دیگران رفتار منفی پیدا می کنند ، اعتماد به نفس خود را از دست می دهند و به سبب احساس بی کفایتی و کاهش توانایی در انجام دادن کارها ، تصمیم به ترک کار خود می گیرند .

هاردن[1] (1999)، به نقل از( ماسلاچ و اسچاوفلی و لیتر 2001 ) دریافت که معلم ها باید آموزش خود را بر اساس برنامه درسی استاندارد شده که کنترل آنها را در تدریس محدود می کند سازماندهی کنند . و این مساله که معلم ها رای و نظری در مورد اینکه چگونه کارشان را انجام دهند ندارند منجر به فرسودگی می شود . استونر[2] و وا نکل[3] ( 1986) ، به نقل از( ماسلاچ و اسچاوفلی و لیتر 2001 ) دریافتند معلم هایی که میزان بالایی از آزادی در تصمیم گیری دارند مشکلات را به عنوان چالش هایی در نظر می گیرند و سعی می کنند آنها را با روشهای مناسب رفع کنند . بنابراین تدریس در یک محیط، با بار کاری زیاد و آزادی تصمیم گیری ا ندک، منجر به فرسودگی می شود .

فرسودگی شغلی سبب به وجود آمدن احساس ناامیدی ، ناتوانی ، بد گمانی ، رنجش و شکست می شود . این عکس العمل های عصبی منجر به افسردگی می شوند . معلمانی که بر اثر شغل و حرفه خود فرسوده شده اند، به طور مستقیم روی دانش آموزان تاثیر منفی می گذارند ، و اگر علایم و عوارض آن به موقع تشخیص داده شود قابل درمان است.

2-3 رویکرد های مختلف نسبت به فرسودگی شغلی

2-3-1 رویکرد بالینی (clinical approach) :

ایجاد یک مدل تئوریکی باید در تئوریهای دیگر زمینه داشته باشد.مفهوم فرسودگی شغلی پیش از آنکه به صورت تئوریکی بدست آید به شکل تجربی فراهم آمده است. فروید نبرگر[4] (1979) کسی بود که اولین بار به واژه به معنای امروزی آن اعتبار بخشیده ، وی فرسودگی را یک حالت خستگی و تحلیل رفتگی می داند که از کار سخت و بدون انگیزه و علاقه ناشی می شود. وی معتقد بود که سندرم فرسودگی خودش را به صورت علائم مختلف نشان میدهد که این علائم و شدت آنها از یک شخص به شخص دیگر تفاوت دارد و آن معمولا یک سال بعد از موقعیکه شخص در یک اداره یا موسسه کار می کند شروع می شود. اما اینکه چه گروهی از کارکنان بیشتر احتمال فرسودگی شغلی دارند گروههای زیر را ذکر کرده است:

الف- کارکنان و کارمندان فداکار و متعهد به سازمان و کار:

این گروه از کارکنان که بیشتر مستعد فرسودگی می باشند، در جستجوی کمک به دیگران هستند همانند کسانیکه در مراکز مشاوره و مراکز پیشگیری از بحرانها و مراکز دیگری که به مردم خدمت می کنند. برای این کارکنان مهم نیست که شخص در جسنجوی کمک فقیر یا غنی، سیاه یا سفید، پیر یا جوان، شهری یا روستایی است، آنها نیاز به کمک دارند وی نیز کمک می کند. در این نوع مشاغل کارکنان با فشارهای مضاعف گریبانگیر هستند.

اول از همه آنها احساس می کنند که از درون خودشان یک فشاری را برای عملکرد بهتر دارند و از طرف دیگر تحت فشار روانی همان کسانیکه به آنها خدمت می کنند، می باشند. (از درون، از مراجعان و از سازمان)

ب- افرادی هستند که اداره را به عنوان جایگزین بر زندگی اجتماعی به کار می برند:

این افراد بیش از حد متعهد به کار هستند و افرادی می باشند که زندگی خارج از اداره برای آنها رضایت بخش نیست.این افراد از خارج از محیط کار رضایتمندی ندارند و با این وجود ممکن است چندین ساعت در اداره از وقت خود را صرف کنند و احساس رضایتمندی نمایند. تعهد بیش از حد به عنوان یک خطر واقعی تلقی می شود و نشانگر یک خطر است که کارمند زندگی خارج از اداره را رها کرده است.

ج- افرادی با شخصیت سلطه طلب هستند:

اینها افرادی می باشند که نیاز زیادی دارند که دیگران را کنترل کنند. آنها معتقدند که هیچ شخصی نمی تواند شغلی که او انجام می دهد را به همان خوبی انجام دهد. چنین شخصی نه تنها این فکر را دارد بلکه سعی می کند مانع دیگران شود که آموزش های لازم را یاد بگیرند.سلطه جویی این افراد اثرات منفی روی سازمان دارد و منجر به نگرشهای منفی، بدبینی و تنفر از افراد موسسه یا اداره می شود، به لحاظ اینکه این افراد در همه چیز اعمال

کنترل می کنند، بودجه و نحوه انجام کار، هرینه ها و خلاصه دخالت در تمام امور سازمان، به تدریج این افراد دچار فرسودگی می شوند.

د- فرسودگی شغلی مدیران : مدیرانی که بیش از حد کار می کنند وقتی که این افراد تازه کار در موسسه یا اداره را شروع می کنند کارشان را سریع انجام می دهند، آنها در ابتدا از چنان نیرویی برخوردار هستند که می توانند سازمان را فعال نگه دارند و همه چیز را زیر نظر بگیرند. اگر به موقع سیستم ایمنی پیش بینی نشود بتدرییج مدیران احساس می کنند که مشکلات چاره ناپذیر است.مانند کارکنان سلطه طلب مدیر نیز احساس تنهایی می کند و خودش را از دیگران جدا می کند، همراه با این جدا کردن و منزوی کردن خود مانع پیشرفت و تخصص افراد دیگر می شود. برای مثال این افراد همه کارها را خود انجام می دهند خود طرحی تهیه می کندد گزارش می دهند و مصاحبه می کنند، کار بیش از حد مدیر منجر به خستگی جسمانی و روانی می گردد.

2-3-2 رو یکرد روانشناختی- اجتماعی

(The Social- Psychological Approach )

ماسلاچ (1986) و همکارانش یک رویکرد مبتنی بر تحقیق برای فرسودگی اتخاذ کردند و تلاش کردند که شرایطی که منجر به فرسودگی شغلی می شود را روشن کنند. تحقیقات ماسلاچ و خمکارانش به این نتیجه رسید که فرسودگی شغلی یک ساختار چند بعدی است و از سه مولفه مربوط به هم تشکیل یافته است که عبارتند از :

- تحلیل یا خستگی عاطفی که منجر به از دست دادن انرژیهای عاطفی شخص مربوط است حالات قبلی که دارای سطح انگیزشی بالا بوده است در اثر فرسودگی از بین می رود و انجام کار برای وی خسته کننده است.

- تمایل برای این است که فرد یا مراجع را به صورت یک فرد انسانی در نظر نمی گیرد و آن را از فردیت خارج میکند و به صورت یک شیء غیر انسانی درک می کند (مسخ شخصیت). مسخ شخصیت در حرفه های خدمات انسانی به صورت تعامل با مردم به عنوان یک شیء و اغلب در برچسب هایی که استفاده می شود آشکار می گردد.

- احساس موفقیت فردی پایین است . یعنی فرد احساس می کند عملکرد وی همراه با موفقیت نیست و یا به عبارت دقیق تر موفقیت ادراکی مطرح است نه عملکرد و موفقیت واقعی. با این وجود برخی از محققان مانند چرنیس (1980) هم موفقیت ادراکی و هم واقعی را مد نظر قرار دادند. برای مثال او می گوید : {فرسودگی، انگیزش و موثر بودن را کاهش میدهد} و {شامل یک حس شکست است }.

2-3-3 رو یکرد تبادلی چرنیس

(Cherniss Transactional Approach )

در مدل چرنیس حرکت به طرف فرسودگی شغلی شامل مراحل چندی است:

- مرحله اول: فشار روانی : منابع تنیدگی (فشار روانی) که علل به وجود آورنده فرسودگی شغلی به شمار می روند مستعد هستند و می توان تنیدگی زاهای فردی (انتظارات و انگیزش)، تنیدگی زاهای بین فردی(تماس با مراجعان، روابط با همکاران، مدیران، و سرپرستان) و تنیدگی زاهای سازمانی (تراکم کاری، مقررات اداری و بوروکراتیک و فشار کاری) را نام برد.

- مرحله دوم : آشفتگی روانی:این مرحله با مولفه های روان شناختی (عزت نفس پایین، و خستگی عاطفی)، مولفه های جسمانی (سردرد و خستگی) و مولفه های رفتاری (استفاده از الکل و اختلالات خانوادگی )،همراه است.این مرحله همان مولفه تحلیل عاطفی ماسلاچ است.

- مرحله سوم: مقابله دفاعی (Defensive Coping ) :این مرحله با اثرات فرایند فرسودگی روانی و کیفیت کمک ارائه شده به مراجعان از طریق کمک کننده مربوط است.مقابله دفاعی از طریق یک سری تغییرات در نگرش و رفتار همچون سرزنش کردن مراجعان به خاطر خطاهای خود، فقدان علاقه و همدردی نسبت به مراجعان و متاثر نشدن از ناراحتی دیگران مشخص می شود. شخص ارائه کننده کمک از طریق مقابله دفاعی تلاش می کند که از دست دادن انرژی هیجانی جلوگیری کند و در نتیجه با افراد نه به عنوان یک شخصیت انسانی بلکه به صورت یک شیء یا عدد و شماره، برخورد می کند. این مرحله با مولفه مسخ شخصیت ماسلاچ متناظر است.

مقابله دفاعی آشفتگی روانی تنیدگی

Defensive Coping Strain Stress

مدل رویکرد تبادلی چرنیس ، به نقل از( گرگری 1374 )

مدل چرنیس ، تلاشهای مقابله عملکردی در مواجهه با تنیدگی زاها را در نظر نگرفته است.استراتژیهای مقابله ای عملکردی به فرد اجازه می دهد که با تنیدگی زاها به یک روش واقعی و نه به صورت تغییرات ادراکی در قالب مکانیسم های دفاعی مقابله کنند. چنین مکانیسمهای مقابله ای عملکردی به سه صورت طبقه بندی می شوند:

- استراتژیهایی که بوسیله سازمانهای خدمات انسانی فراهم آمده اند. (مانند تهیه مراکز آموزش کارکنان)

- استراتژیهای فردی (مانند مرخصی گرفتن)

- استراتژیهایی که بوسیله گروهها به کار گرفته می شوند(مانند همکاران، خانواده، دوستان، و حمایت اجتماعی)

مدل مذکور متاسفانه نقش شخصیت را به عنوان یک عامل زمینه ساز در نظر نگرفته است. کاپنر و همکاران وی در مقابل مدل چرنیس (1980) ،مدل دیگری را پیشنهاد می کند که کاملتر به نظر می رسد.

2-3-4 مدل کاپنر

در مدل کاپنر (1993) بین تنیدگی ها و آشفتگی های روانی رابطه مثبت وجود دارد ،همچنانکه چرنیس نیز بر آن تاکید کرده است. بین میزان آشفتگی روانی ، درجات و مقدار مکانیسم های مقابله ای دفاعی و بین میزان آشفتگی روانی و شکست ، رابطه وجود دارد. رابطه فوق بین آشفتگی روانی و شکست تاییدی بر مدل درماندگی آموخته شده سلیگمن (1983) و سندرم تطابق عمومی سلبی (1976) می باشد.

در این مدل بین تیپ شخصیت ((A و تنیدگی زاهای ادراکی بوسیله افراد یک رابطه مثبت وجود دارد و بین تیپ شخصیت (A) و حمایت اجتماعی رابطه منفی وجود دارد. یعنی افراد با تیپ (A) از حمایت اجتماعی کمتری برخوردارند و اثر غیر مستقیم تنیدگی ها روی آشفتگی روانی، با اثر مستقیم آن در مدل مقایسه شده است و تاییدی بر این است که حمایت اجتماعی به عنوان یک میانجی و واسطه در تاثیر تنیدگی ها بر فرسودگی شغلی عمل می کند.

 

تعداد صفحات:100

متن کامل را می توانید دانلود نمائید چون فقط تکه هایی از متن در این صفحه درج شده (به طور نمونه) و ممکن است به دلیل انتقال به صفحه وب بعضی کلمات و جداول و اشکال پراکنده شده یا در صفحه قرار نگرفته باشد که در فایل دانلودی متن کامل و بدون پراکندگی با فرمت وردwordکه قابل ویرایش و کپی کردن می باشند موجود است.