پایان نامه ارشد بررسی رابطه راهبردهای شناختی و فراشناختی با میزان موفقیت تحصیلی

دانلود پایان نامه ارشد روانشناسی بررسی رابطه راهبردهای شناختی و فراشناختی با میزان موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان شهری و روستایی

 

فهرست مطالب

عنوان ............................................................................................. صفحه

فصل اول

موضوع پژوهش

1ـ1 مقدمه.......................................................................................................................... 2

1ـ2 بیان مسئله.................................................................................................................. 3

1ـ3 ضرورت و اهمیت پژوهش......................................................................................... 4

1ـ4 اهداف پژوهش............................................................................................................ 5

1ـ5 فرضیات و سوال پژوهش.......................................................................................... 6

1ـ6 تعریف متغیرهای پژوهش.......................................................................................... 6

فصل دوم

پیشینه نظری و عملی پژوهش

2ـ1 مقدمه........................................................................................................................ 10

2ـ2 تعریف راهبردهای یادگیری..................................................................................... 13

2ـ3 راهبردهای شناختی.................................................................................................. 15

2ـ3ـ1 راهبردهای تکرار یا مرور.................................................................................... 16

روش ها و راهکارهای راهبردهای تکرار....................................................................... 17

2ـ3ـ2 راهبرد بسط و گسترش معنایی............................................................................ 21

روش‌ها و تاکتیک‌های گسترش معنایی........................................................................... 22

2ـ3ـ3 راهبرد سازمان دهی............................................................................................ 28

روش‌ها و راهکارهای سازمان‌دهی ............................................................................... 28

2ـ4 راهبردهای فراشناختی............................................................................................. 33

2ـ5 دانش ویژه راهبرد................................................................................................... 40

2ـ6 دانش راهبرد اسنادی............................................................................................... 40

2ـ7 تفاوت‌های جنسی در استفاده از راهبرد.................................................................. 41

2ـ8 راهبردهای یادگیری و رشد..................................................................................... 41

عنوان ............................................................................................. صفحه

2ـ9 پیشینه عملی تحقیق................................................................................................... 45

2ـ10 پژوهش‌های خارجی ............................................................................................. 45

2ـ11 پژوهش‌های داخلی................................................................................................. 48

فصل سوم

3ـ1 مقدمه........................................................................................................................ 53

3ـ2 نوع و روش انجام پژوهش...................................................................................... 53

3ـ3 جامعه آماری............................................................................................................ 54

3ـ4 حجم نمونه .............................................................................................................. 55

3ـ5 روش نمونه‌گیری..................................................................................................... 55

3ـ6 ابزار اندازه‌گیری پژوهش........................................................................................ 55

3ـ6ـ1 پایایی..................................................................................................................... 56

3ـ6ـ2 اعتبار.................................................................................................................... 56

3ـ7 روش تجزیه و تحلیل داده‌ها ................................................................................... 57

فصل چهار

تجزیه و تحلیل داده‌های پژوهشی

4ـ1 مقدمه........................................................................................................................ 59

4ـ2 ویژگی های جمعیت شناختی نمونه ......................................................................... 59

4ـ3 آزمون فرضیه‌ها و سوال تحقیق.............................................................................. 61

مقدمه............................................................................................................................... 61

آزمون فرضیه اول ......................................................................................................... 61

آزمون فرضیه دوم......................................................................................................... 62

آزمون فرضیه سوم ....................................................................................................... 62

آزمون فرضیه چهارم .................................................................................................... 63

آزمون سوال تحقیق........................................................................................................ 64

عنوان ............................................................................................. صفحه

فصل پنجم

تفسیر نتایج آزمون فرضیه‌ها و سوال تحقیق

5ـ1 مقدمه........................................................................................................................ 67

5ـ2 فرضیه اول............................................................................................................... 67

5ـ3 فرضیه دوم.............................................................................................................. 69

5ـ4 فرضیه سوم............................................................................................................. 71

5ـ5 فرضیه چهارم ......................................................................................................... 72

5ـ6 سوال تحقیق............................................................................................................. 72

5ـ7 نتیجه کلی.................................................................................................................. 73

5ـ8 محدودیت های محقق............................................................................................... 73

5ـ9 پیشهادات ................................................................................................................. 73

فهرست منابع فارسی...................................................................................................... 75

فهرست منابع انگلیسی..................................................................................................... 77

ضمیمه............................................................................................................................. 79

فهرست شکل‌ها

عنوان ............................................................................................. صفحه

شکل (2-1) طبقه‌بندی انواع راهبردهای یادگیری........................................................... 13

شکل (2-2) نمونه‌ای از نقشه مفهومی............................................................................ 30

شکل (2-3) طرح شعاعی................................................................................................. 31

شکل (2-4) طرح هرمی................................................................................................... 32

شکل (2-5) طرح همپوشی............................................................................................... 32

شکل (2-6) الگوی پیشنهادی تنظیم فعالیتها و راهبردهای یادگیری............................... 44

فهرست جداول

عنوان ............................................................................................. صفحه

جدول (2-1) تاکتیک‌های راهبرد تکرار و مرور.............................................................. 21

جدول (2-2) تاکتیک‌های راهبرد بسط و گسترش معنایی............................................... 27

جدول (2-3) تاکتیک‌های راهبرد سازمان‌دهی................................................................ 28

جدول (4-1) فراوانی و درصد دانش‌آموزان براساس جنسیت و محل سکونت............. 59

جدول (4-2) فراوانی و درصد دانش‌آموزان براساس رشته تحصیلی و کلاس ........... 60

جدول (4-3) میانگین و انحراف معیار راهبردهای شناختی و فراشناختی براساس محل سکونت 60

جدول (4-4) آزمون همبستگی پیرسون برای مقایسه راهبردهای فراشناختی با معدل. 61

جدول (4-5) آزمون همبستگی پیرسون برای مقایسه راهبردهای شناختی با معدل...... 62

جدول (4-6) آزمون t (تی) برای مقایسه معدل دانش‌آموزانی که بصورت توأم از راهبردهای یادگیری استفاده می‌کنند با معدل سایر دانش‌آموزان ............... 63

جدول (4-7) آزمون t برای مقایسه راهبردهای شناختی و فراشناختی دانش‌آموزان دختر با دانش‌آموزان پسر.................................................. 64

جدول (4-8) آزمون t برای مقایسه راهبردهای شناختی و فراشناختی دانش‌آموزان شهری با دانش‌آموزان روستایی.............................................. 65

فصل اول

موضوع پژوهش

1ـ مقدمه

هدف از آموزش کمک به ارتقاء سطح یادگیری در دانش‌آموزان است. اما یادگیری موضوع مشخص واحدی نیست. بلکه تقریباً همه فعالیت‌هایی که ما در طول زندگی انجام می‌دهیم از تجارب یادگیری‌مان سرچشمه می‌گیرد. ما موضوع‌های مختلف درسی و غیردرسی مانند ریاضی، ادبیات، هنر، علوم دینی و طرز معاشرت را یاد می‌گیریم. علاوه بر این ما عواطف مختلف را نیز یاد می‌گیریم. تهیه فهرست کاملی از آنچه که انسان در طول زندگی یاد می‌گیرد بسیار مفصل و شاید غیرممکن است. اما به طور کلی در مورد راهبردهای مختلف یادگیری به دو نوع از راهبردها یعنی راهبرد شناختی و راهبرد فراشناختی تأکید شده است. در سال‌های اخیر شاهد پیشرفت عظیم روانشناسی پرورشی به سوی کشف این راهبردها یعنی راههای یاد گرفتن و مطالعه کردن بوده‌ایم (سیف 1379).

در سالهای اخیر در مورد تأثیر راهبردهای شناختی و فراشناختی تحقیقات گوناگونی صورت گرفته است و سعی بر آن بوده است در مورد اهمیت و تأثیر هرکدام از راهبردها اطلاعات لازم به معلمان ارائه شود تا نحوه یادگیری به نحوه مطلوب‌تری امکان‌پذیر گردد. نخستین بار هارلو[1] (1949) مفهوم فراشناخت (دانستن درباره دانستن) را در یک رشته آزمایشی که با میمونها انجام داد مطرح ساخت. براون[2] (1978) فراشناخت را به دو صورت زیر معرفی کرده است:

1ـ آگاهی فرد از فعالیت‌ها یا فرایندهای شناختی خود

2ـ روشهای مورد استفاده فرد برای تنظیم فرایندهای شناختی خودش.

به سخن دیگر، فراشناخت از یک سو شامل روشهای کنترل و نظارت بر یادگیری است. بنابراین آموزش راهبردهای فراشناختی در پیشرفت تحصیلی آموزش گیرندگان موثرتر از آموزش صرف راهبردهای شناختی می‌باشد (براون 1978).

2ـ بیان مسأله

سالهاست که روانشناسان تربیتی درصدد پاسخ دادن به این سؤالات هستند که چرا بعضی دانش‌آموزان نسبت به بعضی دیگر از نظر پیشرفت تحصیلی موفق‌ترند؟ چه چیزی این تفاوتها را رقم می‌زند؟ برای پاسخ دادن به این سؤالات بررسی عواملی که تصور می‌شود موقعیت تحصیلی را تبیین می‌کنند ضرورت پیدا می‌کنند.

به مرور زمان روشن شده که کلید تبیین و پیش‌بینی موفقیت و کامیابی تنها استفاده از راهبردهای شناختی نیست. بسیاری از دانش‌آموزان با استفاده از راهبردی شناختی مشکلات زیادی در فراگیری مطالب درسی دارند، در حالی که دانش‌آموزان دیگر با تاکید زیادتر روی راهبردهای فراشناختی موفقیت تحصیلی بالایی را کسب کرده‌اند، و چه بسا افرادی را بشناسیم که با استفاده از راهبردهای شناختی درصد متوسط موفقیت تحصیلی را کسب کرده‌اند ولی با درنظر گرفتن راهبردهای فراشناختی به موفقیت‌های زیادی در زندگی‌شان دست یافته‌اند (سیف 1979).

طی چند دهه گذشته تلاش‌های قابل ملاحظه‌ای جهت تبیین و کشف عوامل موثر بر موفقیت تحصیلی صورت گرفته. محققین در تبیین اهمیت راهبردهای فراشناختی در پیشرفت تحصیلی به نتایج قابل ملاحظه‌ای دست یافته‌اند و نشان داده‌اند که چنانچه راهبردهای فراشناختی را برای پیش‌بینی پیشرفت تحصیلی به راهبردهای شناختی اضافه کنیم، پیش‌بینی پیشرفت تحصیلی به طور معناداری با احتمال بیشتری امکان‌پذیر می‌شود تا اینکه تنها از راهبردهای شناختی استفاده کنیم (بوتچر[3]، 1999).

تمام مسائل فوق نشان می‌دهد که توسل به راهبردهای شناختی برای تبیین پیشرفت تحصیلی کافی نیست، بنابراین این مسائل نشان دهنده این نکته است که عامل مهم دیگری غیر از راهبردهای شناختی وجود دارد که می‌تواند در پیشرفت تحصیلی یا به طور کلی در موفقیت موثر باشد که آن راهبردهای فراشناختی است. این دیدگاه این سؤالات را مطرح می‌کند که چه عوامل دست‌اندرکارند که برخی افراد دارای راهبردهای شناختی بالا در زندگی ضعیف عمل کنند و کسانی که راهبردهای شناختی متوسطی دارند در کمال تعجب به خوبی عمل می‌کنند.

تحقیقات نشان داده که در غالب موارد تفاوت در توانایی نهفته است که راهبرد فراشناختی نامیده می‌شود که شامل برنامه‌ریزی، کنترل، نظارت و نظم‌دهی می‌باشد و این مهارت‌ها را می‌توان به کودکان آموخت تا در امر تحصیلی عملکرد بالاتری نشان دهند (دمبو[4] 1994). تعدادی از محققین براین باورند که علاقه به راهبردهای فراشناختی تا حدی واکنش به این باور است که راهبرد شناختی تنها کلید پیشرفت تحصیلی است. آنچه در این جا اهمیت دارد اظهارات ضد و نقیض طرفداران و منتقدان راهبردهای فراشناختی در زمینه توانایی این مفهوم در پیش‌بینی پیشرفت تحصیلی است (مایر[5] و سالووی[6]، 1999). لذا پژوهش حاضر در راستای همین تحقیقات به بررسی تاثیر راهبردهای شناختی و راهبردهای فراشناختی و همچنین استفاده توأم از این راهبردها در مقایسه با استفاده غیر توام از آنها در موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان پسر و دختر مقطع متوسطه شهر و روستاهای گیلانغرب می‌باشد.

3ـ ضرورت و اهمیت پژوهش

نظریه‌های راهبردهای فراشناختی مفهوم جدیدی است. هنوز هیچ کس نمی‌تواند دقیقاً بگوید که تفاوت‌های میان دانش‌آموزان در طول تحصیل‌شان تا چه حد مربوط به راهبردهای فراشناختی می‌شود. اما داده‌های موجود نشان میدهند که راهبردهای فراشناختی می‌تواند به اندازه راهبردهای شناختی و گاهی اوقات بیش از آن قدرت پیش‌بینی داشته باشد، و همچنین عده‌ای معتقدند راهبردهای فراشناختی را می‌توان به کودکان آموخت و سطح آن را ارتقاء داد (دمبو، 1994).

از آنجایی که طیف وسیعی از جمعیت کشورمان را دانش‌آموزان تشکیل می‌دهند و در این راستا مشکلات آموزش و نحوه استفاده از راهبردهای متنوع آموزش در امر تدریس وجود دارد، ضروری بنظر می‌رسد که تحقیقات در مورد تاثیر بکارگیری روش‌ها و راهبردهای مختلف در امر آموزش صورت گیرد تا کیفیت و آموزش ارتقاء یابد. و به همین جهت با توجه به تحقیقات انجام شده در خارج از کشور در مورد عامل فراشناخت به عنوان یک عامل مهم در پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان لازم است این عامل به صورت عمیق‌تر مورد بررسی قرار گیرد. از طرف دیگر با توجه به وجود روشهایی جهت آموزش راهبردهای فراشناختی به معلمان و دانش‌آموزان لازم است این راهبردها مورد تاکید تحقیقات در زمینه آموزش و پرورش قرار گیرد. به عنوان مثال فلاول[7] (1995) علاقه پژوهشگران به فراشناخت را ناشی از اعتقاد به کاربردهای مهم آن در تعلیم و تربیت ذکر کرده است. وی سپس به نقل از بیکر[8] (1991) خاطرنشان می‌سازد که شواهد پژوهشی حاکی از وجود حداقل 9 مورد نارسایی فراشناختی در دانش‌آموزان ضعیف‌تر در مقایسه با دانش‌آموزان قوی‌تر است. همچنین لفرانکو[9] (1997) می‌گوید مهم‌ترین سهم فعلی روانشناس شناختی در روانشناسی تربیتی تاکید مجددی است که بر یادگیری چگونه یاد گرفتن (فراشناخت) می‌شود. او استدلال می‌کند که بهترین یادگیرندگان کسانی هستند که علاوه بر دانش در زمینه‌های خاص از دانش فراشناخت نیز برخوردار باشند. دانش فراشناختی یعنی اینکه فرد بداند چگونه کاری را انجام می‌دهد، چگونه مسائل را حل می‌کند، چگونه یاد بگیرد و حفظ کند، چگونه بفهمد و شاید مهمتر از همه چگونه این فعالیت‌ها را زیر نظر داشته باشد، ارزیابی کند و هدایت نماید. بنابراین با توجه به نکات ذکر شده در فوق به نظر می‌رسد هم از لحاظ نظری و هم از لحاظ کاربردی این موضوع در امر آموزش موثر واقع شود.

4ـ اهداف پژوهش

هدف کلی پژوهش: در این پژوهش سعی بر آن است که دریابیم در استفاده از راهبردهای فراشناختی و راهبردهای شناختی کدامیک برای پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان شهرستان گیلانغرب بهتر است و اینکه کدامیک معیار بهتری برای پیشرفت تحصیلی است.

اهدف جزئی پژوهش:

1ـ مقایسه دانش‌آموزان شهری با دانش‌آموزان روستایی در استفاده از نوع راهبردها

2ـ مقایسه دانش‌آموزان دختر با دانش‌آموزان پسر در استفاده از نوع راهبردها

5ـ سؤال و فرضیات پژوهش

5ـ1ـ سؤال پژوهش

5ـ1ـ1ـ آیا بین دانش‌آموزان شهری و دانش‌آموزان روستایی در استفاده از نوع راهبرد شناختی و راهبرد فراشناختی تفاوت معنی‌دار وجود دارد؟

5ـ2 فرضیات پژوهش

5ـ2ـ1ـ دانش‌آموزانی که از راهبردهای شناختی و فراشناختی بصورت توأم استفاده می‌کنند در مقایسه با سایر دانش‌آموزان موفقیت تحصیلی بیشتری دارند.

5ـ2ـ2ـ بین راهبردهای فراشناختی و راهبردهای شناختی رابطه مثبت معنی‌دار وجود دارد.

5ـ2ـ3ـ بین راهبردهای فراشناختی و موفقیت تحصیلی رابطه مثبت معنی‌دار وجود دارد.

5ـ2ـ4ـ بین راهبردهای شناختی و موفقیت تحصیلی رابطه مثبت معنی‌دار وجود درد.

5ـ2ـ5ـ بین دانش‌آموزان دختر و دانش‌آموزان پسر در استفاده از نوع راهبردهای شناختی و راهبردهای فراشناختی تفاوت معنی‌داری وجود دارد.

6ـ تعریف متغیرهای پژوهش

1ـ6 راهبردهای فراشناختی

تعریف مفهومی: آن دسته از راهبردهای یادگیری را گویند که نظارت بر راهبردهای شناختی را برعهده دارند و عبارتند از: دانش و کنترل خود و دانش و کنترل فرایند. دانش و کنترل خود شامل 3 بخش: تعهد، نگرش و دقت است و دانش و کنترل فرایند شامل 3 بخش: طرح‌ریزی، ارزش سنجی و نظم بخشی می‌باشد (مارزینو و همکاران، 1989، ترجمه قدسی احقر، 1380، ص53)

تعریف عملیاتی: عبارت است از نمره‌ای که دانش‌آموزان در بخش‌های مربوط به راهبردهای دانش و کنترل خود، دانش و کنترل فرایند در آزمون راهبردهای یادگیری کسب می‌کنند.

2ـ6 راهبردهای شناختی

تعریف مفهومی: آن دسته از راهبردهای یادگیری را گویند که فرد برای پردازش اطلاعات مورد استفاده قرار می‌دهد و عبارتند از: 1ـ راهبردهای تکرار و مرور ویژه تکالیف ساده و پیچیده 2ـ راهبردهای بسط ویژه تکالیف ساده و پیچیده 3ـ راهبردهای سازمان‌دهی ویژه تکالیف ساده و پیچیده (وینشتاین و سایر، 1986، به نقل از هیسو، 1997، ص45).

تعریف عملیاتی: عبارت از نمره‌ای است که دانش‌آموزان در بخشهای مربوط به راهبردهای تکرار یا مرور، بسط یا گسترش معنایی و سازماندهی در آزمون راهبردهای یادگیری کسب می‌کنند.

3ـ6ـ پیشرفت تحصیلی

تعریف مفهومی: پیشرفت در برگیرنده استعداد و توانایی و کار دانش‌آموز است. این یک عنصر چندبعدی است. این عنصر به گونه‌ای بسیار ظریف به رشد جسمی، اجتماعی، شناختی و عاطفی مربوط است. این عنصر منعکس کننده تمامیت دانش‌آموزان است، این عنصر به یک مورد خاص ارتباط ندارد، بلکه طی زمان و در طی زندگی دانش‌آموزان در مدارس عمومی و در سالهای دانشگاه و زندگی کاری خود را نشان می‌دهد (استنبرگ، 1993 به نقل از اسماعیلی، 1376، ص70).

تعریف عملیاتی: منظور از پیشرفت تحصیلی در این پژوهش میانگین نمرات پایان سال گذشته (83-1382) دانش‌آموزان شهری و روستایی شهرستان گیلانغرب می‌باشد.

4ـ6ـ استفاده توأم از راهبردهای یادگیری (شناختی و فراشناختی)

تعریف عملیاتی: منظور اینست دانش‌آموز در آزمون راهبردهای یادگیری از هر دو نوع راهبردها یادگیری (شناختی و فراشناختی) کسب کرده است مساوی و یا بیشتر از میانه باشد.

7ـ محدودیت‌های تحقیق

هر تحقیقی دارای محدودیتهایی است که برطرف کردن آن‌ها از عهدة محقق خارج می‌باشد. این تحقیق نیز از این امر مستثنا نمی‌باشد حال به ذکر این محدودیت‌ها می‌پردازیم.

1ـ وجود موانع اداری (قسمت حراست) اداره آموزش و پرورش جهت صدور مجوز برای ورود به مدارس دخترانه که به علت عدم مراجعه مستقیم به مدارس دخترانه اجرای پرسشنامه با حضور مستقیم خود محقق نبوده است با این وجود مجری پرسشنامه‌ها دستورالعمل اجرایی را به خوبی رعایت کرده‌اند.

2ـ عدم انگیزه کافی برخی از دانش‌آموزان برای همکاری با محقق. این موضوع باعث ناقص تکمیل شدن تعدادی از پرسشنامه و کاهش تعداد نمونه شد

فصل دوم

پیشینه نظری و عملی پژوهش

امروزه برخلاف گذشته، دیدگاه‌های حاکم بر روان‌شناسی تربیتی بسیاری از عوامل و ابعاد یادگیری را قابل تغییر و اکتساب می‌دانند. یکی از نکات مهم که همواره مورد تأکید شناخت گرایان است آموزش‌پذیری بسیاری از عوامل دخیل در یادگیری است. شناخت گرایان در آثارشان بر قابل یادگیری بودن خلاقیت، حل مسأله، راهبردهای شناختی و فراشناختی تأکید نموده‌اند (بایلز وهمکاران[10] 2001 به نقل از مصرآبادی 1380).

افراد اغلب تصور می‌کنند که تنها ارائه مواد آموزشی به فراگیران پاسخگوی مسئولیت آنان است. در حالی که این تصور صحیحی نیست و مدرس، معلم، یا مسئولین آموزش باید راه و روش آموختن و یادگیری مواد ارائه شده را نیز به شاگردان بیاموزند (فردانش 1372، ص165).

در فعالیتهای آموزش علاوه بر برنامه‌ریزی و سازماندهی منطقی محتوای آموزشی، باید توجه فراگیران را به اطلاعات جلب کرد و به آنها یاد داد که اطلاعات را در حافظة بلند مدتشان رمزگردانی کنند و زمانی که این اطلاعات را نیاز داشته باشند به درستی آنها را بازیابی کنند. البته جلب توجه فراگیران، به رمزگردانی اطلاعات و فرایند بازیابی آنها همیشه کار آسانی نیست. واقعیت اسف‌بار این است که اغلب کودکان و بزرگسالان یادگیرندگان ناکارآمدی هستند (بایلد و اسنومن[11]، 1993)

واقعیت این است که هنگامی که ماهیت تکلیف یادگیری تغییر پیدا می‌کند فقط اندکی از فراگیران به این فکر می‌افتند که متناسب با این تغییر، روشهای رمزگردانی خویش را تغییر دهند (همان منبع).

یکی از بحث‌های مهم مربوط به این است که آیا انجام یا اجرای راهبرد به خواست و نیت خود آگاه نیاز دارد یا نه؟ قائل بودن به خواست و نیت خودآگاه به عنوان یکی از ویژگی‌های رفتار راهبردی منجر به رفتارهای زیادی خواهد شد که از زمانهای گذشته به عنوان راهبردی محسوب می‌شدند و حالا به عنوان غیر راهبردی طبقه‌بندی می‌شوند. مثل پردازش خودکار و سطح بالای متن به وسیله خوانندگان خبره، اما راهبردها تقریباً همیشه بالقوه خودآگاه می‌باشند. مثلاً خوانندگان ماهر می‌توانند خواندن را متوقف کرده و در مورد راهبرد مطالعه خود فکر کنند.

همچنین راهبردها به طور بالقوه قابل کنترل می‌باشد: بعنوان مثال مطالعه کنندگان خبره می‌توانند قسمت‌هایی از متن را که قادر به درک آن نیستند را به اختیار خود دوباره مطالعه کنند. (پریسلی[12] و همکاران، 1980)

در سه دهه گذشته بسیاری از محققان شناختی تحقیقات گسترده‌ای در مورد راهبردهای شناختی انجام داده‌اند. قسمت عمده‌ای از این تحقیقات مربوط به یکی از فرایندهای (تمرین، طبقه‌بندی و تصویرسازیذهنی) در حیطه محدودة یادگیری (مثلاً یادگیری فهرستی و یادآوری متن) بود. تحقیقات اخیر توجهی به فراشناخت و دانش طرحواره‌ای نداشت. تا اواسط دهه 70 میلادی مشخص شد که انجام انواع مختلف فرایندهای شناختی نمی‌تواند برای ارائه یک راهبرد خوب کافی باشد و اینکه متغیرهای راهبردی، فراشناختی و دانش به طرقی پیچیده با هم در ارتباط هستند (براون[13]، برانسفورا، فیزارا، کامبیون، 1983؛ پریسلی، میدل، مک کورمیک، فاوست، میلر، 1985، به نقل از پریسلی و همکاران 1987).

راهبردهای شناختی برای کمک به فرد در دستیابی به هدفی خاص (برای مثال درک یک متن) مورد استفاده قرار می‌گیرند. تجارب فراشناختی معمولاً قبل و بعد از فعالیت شناختی می‌آیند. آنها اغلب هنگامی که فعالیت‌های شناختی موفق نیستند اتفاق می‌افتند مانند این شناخت که فرد آنچه را که خوانده متوجه نشده است. این بن‌بست فرایندهای فراشناختی را فعال می‌نماید و یادگیرنده تلاش می‌کند تا این موقعیت را تصحیح کند (رابتس و اردوس، 1993، به نقل از لوینگستون، 1997).

طبق نظر بورکوسکی (1990) پژوهشهای روانشناختی جدید سه یافته مهم را به ویژه در ارتباط با یادگیری دانش‌آموزان آشکار کردند. اولین یافته این است که دانش‌آموزان باید راهبردی شوند و برای برقراری ارتباط بین دانش جدید و دانش قبلی به راهبردها بپردازند. یافته دوم این است که دانش‌آموزان باید بردانش فراشناختی تسلط پیدا کنند و آن را برای کنترل تفکرشان مورد استفاده قرار دهند و یافته سوم این است که دانش‌آموزان باورکنند که آنها مسئول یادگیری خود هستند (به نقل از سیفرت، هیلر، 1992).

دو یافته اول به حوزة راهبردهای یادگیری مربوط است. دو جنبه از راهبردهای یادگیری وجود دارد: جنبة اول راهبردها به نقشه‌ها یا فعالیت‌های ذهنی مربوط است که دانش‌آموزان ممکن است برای دریافت، نگهداری و بازیابی انواع متفاوت دانش و عملکرد مورد استفاده قرار دهند (ریچنی[14]، 1978).

این راهبردها بطور کلی بعنوان راهبردهای شناختی شناخته می‌شوند. راهبردهای شناختی ممکن است شامل فعالیتهایی مثل دریافت، انتخاب و سازمان‌دهی اطلاعات، تمرین کردن موضوعات یادگیری، ارتباط موضوعات جدید با اطلاعات در حافظه و نگهداری و بازیابی انواع مختلف دانش بشوند (به نقل از سیفرت، هیلر، 1994) جنبه دوم راهبردها که به یادگیری راهبرد با «یادگیری برای یادگیری»می‌پردازند راهبردهای فراشناختی نامیده می‌شوند. راهبردهای فراشناختی، فعالیتهای شناختی از قبیل نظارت، نظم‌دهی، برنامه‌ریزی و پیش‌بینی را در برمی‌گیرند (براون، 1987، به نقل از سیفرت و هیلر، 1994).

شکل (1-2) طبقه‌بندی انواع راهبردهای یادگیری

راهبردهای شناختی و فراشناختی ممکن اسن همپوشی داشته باشند. از این نظر که راهبرد مشابهی مانند پرسشگری می‌تواند به عنوان راهبرد شناختی یا فراشناختی قلمداد شود، که شناختی یا فراشناختی بودن به هدف استفاده از آن راهبرد بستگی دارد. برای مثال ممکن است از راهبرد خود پرسشگری در هنگام خواندن به عنوان شیوه‌ای برای به دست آوردن دانش (شناختی) و یا روشی برای نظارت بر آنچه خوانده شده است (فراشناختی) استفاده شود. با توجه به اینکه راهبردهای شناختی و فراشناختی با هم ارتباط تنگاتنگ دارند و به همدیگر بستگی دارند تلاش برای بررسی یکی از آنها بدون شناخت دیگری تصویر کلی و جامعی فراهم نمی‌کند (لوینگتون، 1997).

تعریف راهبردهای یادگیری

راهبردهای یادگیری حرکتی هدف‌مند و ارادی است که شخص در تلاش برای افزایش پیامد یاد یار مطلوب خود به کار می‌برد (فلاول، 1988، ترجمه ماهر، 1377) یا هر فعالیتی که فراگیران آن را در زمان یادگیری به کار می‌گیرند تا به وسیله آن میزان یادگیری خود را افزایش دهند (مایر، ترجمه فراهانی، 1376)

واینستاین و مایر[15] (1986) راهبردهای یادگیری را روشهایی تعریف کرده‌اند که یادگیرنده در فرایند یادگیری به وسیلة آنها اقدام به انتخاب و اکتساب اطلاعات و سپس یکپارچه سازی آنها می‌نماید.

همچنین کارداش و املوند (به نقل از وار و داوینگ[16] 2000) راهبردهای یادگیری را این‌گونه تعریف کرده‌اند: «فعالیت‌های پیدا و پنهان پردازش اطلاعات که در هنگام رمزگردانی به وسیله یادگیری برای تسهیل در اکتساب و اندوزش اطلاعات جدید و نیز بازیابی صحیح اطلاعاتی که قبلاً یادگرفته شده است به کار گرفته می‌شود».

فلاول[17] (1976) راهبردهای یادگیری را به راهبردهای شناختی و فراشناختی تقسیم می‌کند و معتقد است که راهبردهای شناختی برای تسهیل یادگیری و تکمیل تکالیف به کار می‌رود در حالی که راهبردهای فراشناختی به منظور بازبینی این پیشرفت مورد استفاده قرار می‌گیرند. بعبارت دیگر راهبردهای شناختی برای پیشرفت و دستیابی به اهداف شناختی استفاده می‌شوند و راهبردهای فراشناختی جهت نظارت بر این فرایندها به کار گرفته می‌شوند.

در نظریة خبرپردازی، یادگیری به عنوان فرایند دریافت محرک‌های محیطی به وسیلة گیرنده‌های حسی، گذر این محرک‌ها از حافظة حسی و حافظة کوتاه مدت، به رمز درآمدن و معنی دار شدن، و نهایتاً قرار گرفتن در حافظة درازمدت تعریف شده است. هر تدبیری که به این منظور توسط روان‌شناسان کشف و ابداع شده‌اند، با نام مهارت‌های یادگیری و مطالعه، یا به اصطلاح فنی‌تر راهبردهای شناختی و فراشناختی نام گذاری شده‌اند (سیف 1380 ص488).

راهبردهای شناختی

تحقیقاتی که در سالهای اخیر انجام شده‌اند بیانگر اهمیت راهبردهای یادگیری در تسهیل فرایند یادگیری یادسپاری و یادآوری است و نقش تحول‌شناختی در استفاده از راهبردهای یادگیری «مرور ذهنی»، «بسط‌دهی»، «سازماندهی» و «نظارت بر درک مطلب» را نشان می‌دهد. (مجله روانشناسی 13 سال چهارم، شماره 1، بهار 1379)

راهبردهای شناختی را از مناظر مختلف مورد توجه قرارداده‌اند پارک (1995) به دو طبقه از راهبردهای شناختی اشاره کرد.

1ـ راهبردهایی که اثربخشی نیرومندی دارند. 2ـ راهبردایی که اثربخشی ضعیفی دارند. راهبردهایی که اثربخشی آنها بالاست، خلاصه‌سازیها، یادداشت‌برداری، روش کلمه کلید، سرنخها، روش مکانها و سازمان‌دهنده‌های پیشرفته را در برمی‌گیرند. راهبردهایی که اثربخشی پایین دارند راهبردهای خط کشیدن و نقشه‌های مفهومی را در برمی‌گیرند.

پرسیلی و همکاران (1987) به راهبردهای مختص هدف اشاره می‌کنند. هدف استفاده‌کنندگان از راهبرد، دستیابی به هدف فراتر از انجام راهبرد می‌باشد (مانند درک یک متن، یادگیری مطالب برای یادآوری بعدی، ایجاد ارتباط و یافتن جواب مسئله).

راهبردها عملیاتی هستند که فراتر از فرایندهایی که نتیجه طبیعی انجام فعالیتی هستند می‌باشند. بنابراین ورق زدن صفحات و یا نگاه کردن به یک متن به عنوان یک راهبرد مطالعه، شرایط لازم را ندارند. اکثر راهبردهای مختص به هدف، مربوط به حیطه خاصی است. برای مثال راهبردهای حفظ کردن، شامل تکرار مطالبی است که یاد گرفته می‌شوند، گروهبندی مطالب قابل سازمان‌دهی به خوشه‌هایی که به علت روابط معنایی با هم تناسب دارند و ایجاد رابطه بین عناصر جداگانه و در نتیجه افزایش قابلیت یادگرفتن آنها می‌باشد. راهبردهای درک مطلب عبارتند از: یادداشت‌برداری، خلاصه کردن، خط کشیدن زیر کلمات جواب دادن به سؤالات مجاور. همچنین تعدادی از راهبرهای مختص به هدف برای ایجاد راه‌حلهای مسائل وجود دارد. برای مثال، هنگامیکه اطلاعات فرد در مورد حیطه‌هایی کم است، استدلال از طریق تشابه آن حیطه‌های دیگری که برایش شناخته شده است مفید می‌باشد. به طور خلاصه راهبردهای مختص به هدف زیادی وجود دارد که استفاده‌کنندگان راهبرد می‌تواند برای انواع مختلف حیطه‌های محتوایی از فعالیتهای شناختی مدرسه گرفته مانند حل مسئله ریاضی تا مسلط شدن بر فعالیتهای فیزیکی مانند مهارتها و توالیهای حرکتی پیچیده اعمال کنند (پریسلی و همکاران، 1987).

وینشتاین و مایر (1986) راهبردهای شناختی که برای پردازش اطلاعات مورد استفاده واقع می‌شوند را در سه دسته خلاصه می‌کنند: 1ـ تکرار یا مرور ویژه تکالیف ساده و پیچیده 2ـ بسط ویژه تکالیف ساده و پیچیده 3ـ سازمان‌دهی ویژه تکالیف ساده و پیچیده. این سه راهبرد در یادگیری اطلاعات جدید و راهبرد بسط به منظور برقراری ارتباط بیرونی بین اطلاعات جدید و دانش قبلی به صورتی که مطالب جدید جذب دانش پیشین در حافظه بلندمدت گردند، مورد استفاده واقع می‌شوند (به نقل از هیسو[18]، 1997).

1ـ راهبرد‌های تکرار یا مرور:

راهبردهای تکرار و مرور، شامل تکرار (به طور ذهنی، لفظی و یا نوشتاری) اطلاعات است که باید یاد گرفته شوند (فلاول، 1985، به نقل از تیناجیرو و پارامو، 1998). راهبردهای تکرار و مرور برای تکالیف ساده، خواندن یک مطلب با صدای بلند یا آهسته، دوباره خواندن یک مطلب، تکرار نکات اساسی با صدای بلند یا آهسته را دربر می‌گیرد. راهبردهای تکرار و مرور در مورد مطالب پیچیده شامل انتخاب کردن بخشها از طریق خط کشیدن در زیر آنها، خلاصه‌برداری و یادداشت‌برداری را در برمی‌گیرد (تیناجیرو و پارامو، 1998).

فاکس (1994) این راهبرد شناختی را راهبرد تکرار نگهداری نامیده است. وی بیان می‌کند زمانی که فراگیران، اطلاعات را جهت فعال نگهداشتن در حافظه فعالشان تکرار می‌کنند، از این نوع راهبرد استفاده می‌کنند یک نمونه از این راهبرد وقتی است که شخص به شماره تلفن نگاه می‌کند و سپس تا زمان شماره‌گیری آن را تکرار می‌کند. معلمان گاهی اوقات از این نوع تکرار برای یادگیری طوطی‌وار و اطلاعات غیر معنی‌دار استفاده می‌کنند ولی استفاده از آن به مقدار زیاد و برای هدفهای سطح بالای یادگیری و نیز مطالب معنی‌دار بسیار نابجا است.

مایر در کتاب روانشناسی تربیتی خود، این راهبرد را راهبرد تمرینی نامیده که برای یادگیری تسلسلی مورد استفاده قرار می‌گیرد (ترجمه فراهانی ، 1376).

بهترین روش تکرار یا مرور مطالب این است که ابتدا آن را به ویژگی‌های مشترک بین مواد دسته‌بندی نماییم و مجموعه‌های متفاوتی از ماده‌های همگون بسازیم و آنگاه به تکرار آنها اقدام نمائیم. به این ترتیب اگر در زمان یادآوری، یادگیرنده به هر طبقه یا دسته همگون از اطلاعات حفظ شده نام یا عنوانی بدهد احتمال یادآوری عناصر یا اجزای آن طبقه به مقدار بسیار زیاد افزایش می‌یابد.

گلاور، رانینگ و برونینگ (1990 ترجمه خرازی 1377) دو نوع راهبرد تکرار را از هم متمایز ساخته‌اند: الف) تکرار نگهداری، که اشاره به استفاده مجدد اطلاعات به منظور فعال نگهداشتن آن در حافظه کوتاه مدت دارد. ب) تکرار تفسیری، تکراری است که از طریق آن اطلاعاتی که باید حفظ شوند، با اطلاعات دیگر پیوند می‌خورند. تکرار تفسیری منجر به فعالیت‌های رمزگذاری عمیق یا تفسیری می‌گردد، در حالی که تکرار نگهداری را می‌توان کم عمق تلقی کرد. تحقیقات حاکی از آن است که تکرار تفسیری برای یادآوری درازمدت، برتر از تکرار نگهداری است ولی در مقایسه با تکرار نگهداری گرایش چشمگیری به استفاده بیشتر از منابع شناختی فرد دارد (کریک[19]، 1979).

 

تعداد صفحات:97

متن کامل را می توانید دانلود نمائید چون فقط تکه هایی از متن در این صفحه درج شده (به طور نمونه) و ممکن است به دلیل انتقال به صفحه وب بعضی کلمات و جداول و اشکال پراکنده شده یا در صفحه قرار نگرفته باشد که در فایل دانلودی متن کامل و بدون پراکندگی با فرمت وردwordکه قابل ویرایش و کپی کردن می باشند موجود است.